Ortezat janë ndër pajisjet ortopedike më të kërkuara në Shqipëri, sepse ofrojnë një mënyrë të thjeshtë dhe efektive për të lehtësuar dhimbjen, për të stabilizuar nyjet dhe për të mbrojtur trupin gjatë shërimit. Qoftë pas një ndrydhjeje të kyçit, një tendosjeje në gju gjatë futbollit, apo dhimbjeve të shpinës nga puna në zyrë, një ortezë e zgjedhur mirë mund të bëjë diferencën në përditshmëri.
Çfarë është një ortezë?
Një ortezë është një mbajtëse ose pajisje e jashtme që vendoset mbi një pjesë të trupit për të ofruar stabilizim, mbështetje, korrigjim ose lehtësim të dhimbjes. Ndryshe nga proteza (që zëvendëson një pjesë të humbur të trupit), orteza punon me trupin tuaj për të kufizuar lëvizjet e dëmshme, për të drejtuar pozicionin e duhur ose për të shpërndarë ngarkesën në mënyrë më të barabartë. Ajo përdoret në rehabilitim, në parandalim të dëmtimeve dhe në menaxhim të kushteve kronike si artroza apo skolioza.
Llojet kryesore të ortezave
Sipas zonës së trupit
Ortezë për kyçin e këmbës (ankle brace): e dobishme pas ndrydhjeve, për instabilitet ose gjatë sportit. Shpesh ka rripa që shtrëngohen si “figurë tetë”.
Ortezë për gju (knee brace): nga mbajtëset elastike për dhimbje të lehta, te ortezat me mentesha që kufizojnë këndin e përkuljes pas operacionit të ligamentit.
Ortezë për dorën dhe kyçin (wrist brace, thumb spica): përdoret te sindroma e tunelit karpal, tendinitet ose pas dëmtimeve të lehta.
Ortezë për shpatullën: stabilizon shpatullën pas luksacionit (daljes nga vendi) ose gjatë rikthimit në sport.
Jakë për qafën (cervikal): përdoret për mbështetje të përkohshme te tortikoli apo pas një traume të lehtë të qafës.
Korse për shtyllën kurrizore: ndihmon te dhimbjet e mesit, te herniet diskale (si mbështetje e kontrolluar) ose te skolioza nën mbikëqyrje mjekësore.
Ortezë për këmbë (AFO – Ankle-Foot Orthosis): stabilizon kyçin dhe shputën, shpesh e nevojshme te rënia e shputës (foot drop).
Shtresa ortopedike për këpucë (tabanë): rregullojnë shpërndarjen e peshës, ndihmojnë te këmbët e sheshta, hallux valgus apo dhimbjet e thembrës.
Sipas funksionit
Imobilizuese: kufizojnë lëvizjen për të mbrojtur zonën (p.sh., pas frakturës ose operacionit).
Funksionale/aktive: lejojnë lëvizje të kontrolluara, duke udhëhequr nyjen në trajektore të sigurt.
Profilaktike (parandaluese): përdoren nga sportistët për të ulur rrezikun e dëmtimit.
Korrektuese: ndihmojnë në drejtimin e pozicionit (p.sh., skolioza, gjunjë në X te fëmijët – vetëm me këshillë mjeku).
Të gatshme vs. të personalizuara: të parat janë standarde dhe më të lira; të dytat bëhen sipas masës dhe anatomisë suaj, zakonisht me rezultat më të saktë.
Përfitimet dhe avantazhet
Lehtësim i dhimbjes dhe inflamacionit: duke kufizuar lëvizjet e panevojshme, orteza qetëson indet e irrituara.
Stabilitet më i mirë në përditshmëri: ecje më e sigurt në shkallë apo terren të pabarabartë; e dobishme për të moshuarit dhe pacientët pas traumeve.
Shërim më i shpejtë: duke mbrojtur zonën, redukton rrezikun e dëmtimeve të reja gjatë rehabilitimit.
Përmirësim i qëndrimit dhe biomekanikës: tabanët ortopedikë dhe korsetë ndihmojnë të shpërndahet ngarkesa në mënyrë korrekte.
Mbështetje sportive: te futbollistët, basketbollistët apo vrapuesit, ortezat e kyçit dhe gjurit ndihmojnë të rikthehen më shpejt në stërvitje.
Shembull praktik: një shofer taksie në Tiranë me dhimbje mesi që përkeqësohet në orët e gjata ulur mund të përfitojë nga një korse lumbare e përdorur përkohësisht, e kombinuar me ushtrime për muskujt e barkut dhe shpinës. Ose një nxënës që luan basketboll në pallatin e sportit mund të përdorë një ortezë elastike të kyçit për parandalim gjatë rikthimit pas ndrydhjes.
Udhëzime për përdorim të saktë
Këshillohuni me mjekun/fizioterapistin: diagnoza e saktë përcakton llojin e ortezës, shkallën e kompresionit dhe kohëzgjatjen e përdorimit. Vetë-mjekimi me orteza të gabuara mund të vonojë shërimin.
Masa dhe përshtatja: matni perimetrin sipas udhëzimit të prodhuesit (p.sh., për gjurin matet rreth patelës). Një ortezë shumë e ngushtë pengon qarkullimin; shumë e lirshme nuk stabilizon.
Veshja korrekte: ndiqni rendin e rripave (shpesh nga poshtë-lart), sigurohuni që jastëkët të qëndrojnë në pikat e duhura (p.sh., rreth patelës).
Koha e përdorimit: përdoreni aq sa rekomandohet. Mbajtja 24/7 kur nuk është e nevojshme mund të dobësojë muskujt. Për sport, ngroheni mirë nyjen përpara se ta vendosni.
Monitoroni lëkurën: kontrolloni skuqje, fshikëza ose mpirje. Nëse shfaqen, hiqeni përkohësisht dhe këshillohuni me profesionistin.
Kombinojeni me ushtrime: orteza nuk zëvendëson fizioterapinë. Ushtrimet e stabilitetit, ekuilibrit dhe forcës janë thelbësore për një rezultat të qëndrueshëm.
Kujdesi dhe mirëmbajtja
Higjiena: shumica e ortezave elastike lahen me dorë në ujë të vakët me sapun të butë. Shmangni zbutësit dhe tharjen në diell të fortë apo mbi radiatorë – materiali mund të humbasë elasticitetin.
Pastrim i pjesëve të ngurta: fshini menteshat dhe rippat me leckë të lagur; kontrolloni rregullisht vidat dhe kapëset që të mos lirohen.
Përdorimi me çorape/veshje: një shtresë e hollë pambuku mes lëkurës dhe ortezës redukton djersitjen dhe irritimin.
Ruajtja: mbajeni në vend të thatë dhe të ajrosur. Mos e palosni në mënyrë që të shtypen menteshat.
Zëvendësimi: materialet konsumohen. Nëse kompresioni duket më i dobët, rripat nuk ngjiten mirë, ose orteza ka marrë formë, është koha për një të re.
Shembuj të situatave të zakonshme në realitetin shqiptar
Punë fizike: punëtorët e ndërtimit në Durrës mund të përdorin ortezë lumbare gjatë ngritjes së peshave, por vetëm si mbështetje shtesë – teknika e duhur e ngritjes është kryesore.
Sport rekreativ: vrapuesit në Parkun e Liqenit që vuajnë dhimbje gjuri nga “gju i vrapuesit” mund të provojnë një ortezë elastike me jastëk rreth patelës, krahas ndryshimit të atleteve dhe programit të stërvitjes.
Të moshuarit: gjyshja me artrozë të gjurit mund të përfitojë nga një ortezë me mentesha të lehta gjatë ecjes në market, për të ulur dhimbjen dhe për të rritur sigurinë.
Si të zgjidhni ortezën e duhur
Zgjedhja duhet të bazohet në diagnozë, qëllim përdorimi (imobilizim, stabilizim, parandalim) dhe rehati. Kërkoni produkte me certifikim CE, lexoni udhëzimet në shqip kur janë të disponueshme dhe provoni masën përpara blerjes në dyqanet e pajisjeve mjekësore. Nëse mendoni për një ortezë të personalizuar (p.sh., tabanë për këpucë ose AFO), konsultohuni me një ortotist/teknik ortoped. Mbani mend se orteza është pjesë e trajtimit: kombinimi me fizioterapi, kontroll të peshës trupore dhe aktivitet fizik të përshtatur jep rezultatet më të mira. Nëse dhimbja rritet, ndjeni mpirje ose keni skuqje të fortë, ndaloni përdorimin dhe kontaktoni mjekun. Kujdesi i vazhdueshëm dhe zgjedhja e informuar do t’ju ndihmojnë të përfitoni maksimalisht nga kjo pajisje ortopedike.